top of page

A'oga Tulagalua, A'oga Tulagalua ma A'oa'oga Maualuga

O le lesitalaina o lau tama po'o lau tama talavou i le a'oga o se malaga fou ma le fiafia mo le aiga atoa. E tu'uina atu se masini i aiga ta'itasi e iai tamaiti a'oga (6-16) e le Matagaluega o Aogafa'apea fo'i ma pusa a'oa'oga e talafeagai ma tausaga. E fa'atolu ona faia lesona i luga ole laiga i le vaiaso se'ia maua se fale mautu ma mafai ai e tamaiti ona aooga fa'aletino. E 'ese'ese ituaiga a'oga a Niu Sila - a'oga fa'alelalolagi a le malo (e masani ona tu'ufa'atasia itupa e lua) ae o nisi a'oga fa'ailoga ma le tele o a'oga fa'aKerisiano e nofo to'atasi. E tatau ona maitauina o aʻoga Kerisiano e faʻafeiloaʻi tamaiti aʻoga mai faʻatuatuaga uma ma o le Kerisiano e le o se mataupu faʻamalosia mo tamaiti e le o ni Kerisiano i le tele o aʻoga faʻatuatua.

 

O le Community Navigator po'o se tagata sulufa'i feso'ota'i o le a fesoasoani ia te oe i le faiga o le lesitala ma fautuaina oe i le ituaiga a'oga sili e fetaui ma mana'oga o lau tama. Afai e mana'omia, latou te fa'atulaga se fa'aliliuupu po'o le fa'aaogaina o le aufaigaluega i gagana e lua ile fa'agaioiga. E tu'uina atu i aiga pe a taunu'u mai se fa'amatalaga fa'afeiloa'i a le a'oga ma se taimi o fa'atalanoaga. E tatau ona i ai i le pusa le lisi o siaki nei e tatau ona e aumaia i le fonotaga muamua ma le aoga:

 

❏ Tusifolau poo pepa e iloagofie ai

❏ So'o se lipoti a'oga po'o lipoti a le Center for Refugee Education

❏ Se pepa fa'atumu e aoina ai fa'amatalaga e lua gagana

❏ So'o se fa'amatalaga e uiga i lou soifua maloloina

❏ Fa'amaoniga ole tuatusi fa'ata'ita'iga o se tusi mai lou pule ile fale, se pili

❏ Lipoti a tamaiti a'oga mo Tagata sulufa'i Toe Fa'anofo (pe a talafeagai)

 

Fesili i lau a'oga fa'apitonu'u pe fa'afefea ona latou lagolagoina tamaiti a'oga e ala i le a'oa'oina ma fesoasoani fa'aopoopo a tupulaga. Atonu e te mana'o fa'afeso'ota'i le Faufautua Sinia a le Matagaluega o A'oga: Tagata sulufa'i ma tagata malaga mai fafomo nisi faamatalaga.

 

A'oga tulagalua, po'o a'oga tulagalua, e aofia ai le valu tausaga muamua o a'oga fa'atulafonoina, ma e masani ona auai tamaiti a'oga 5-12 tausaga. E fa'afeiloa'i e le a'oga tulagalua matua ma ē o lo'o va'aia i se uiga faauo ma le alofa. E iai le aiā tatau a tamaiti e fa'aaloalo ma alofa, ma su'esu'e i se si'osi'omaga saogalemu e fa'amuamua ai mana'oga o le tuputupu a'e o le tamaitiiti. Pe a latalata i le lima tausaga o se tamaitiiti, e masani lava ona ave e matua lena tamaitiiti e asiasi atu i le aoga faamoemoeina i le lumanai ia le itiiti ifo ma le faatasi, o se vaega o le fesoasoani ia i latou e faamasani i le manatu o le auai e le aunoa. E mafai foi ona avea ma se avanoa lelei mo matua e feiloai ai ma le aufaigaluega ma saili atili e uiga i le aoga.

O le lesitalaina o se faiga faigofie, ma e mafai e le aiga ona talosaga i le aoga mo se faaliliu upu i soo se taimi, e aofia ai le fesoasoani e faafaigofie fesootaiga ma le Puleaoga ma faiaoga.

E eseese ituaiga o aoga tulagalua ma aoga tulagalua

  1. O le tele o a'oga o a'oga a le malo o lo'o fa'atupeina e le lautele o lo'o a'oa'oina mataupu a'oa'oga a le atunu'u. O lo'o iai avanoa e fa'atofu ai Maori, e fa'ailoa ai tamaiti a'oga i aganu'u ma gagana eseese, tu ma aga fa'alelotu.

  2. A'oga tuma'oti e tuto'atasi, ma e masani ona mana'omia pili tau a'oga e auai ai.

  3. O aoga tulagalua e aofia ai le vasega mai le Tausaga 1 i le Tausaga 6 (po'o le Tausaga 1 i le Tausaga 8).

  4. O aoga tulagalua o aoga tulagalua mo le Tausaga 7 ma le 8.

  5. O a'oga tu'ufa'atasi e iai a'oga tulagalua, tulagalua ma a'oga maualuluga i le nofoaga e tasi.

  6. O le Kura kaupapa Māori o a'oga fa'atamaoaiga a Maori, lea e fa'aaogaina le gagana Māori e fai ma auala e a'oa'o ai ma a'oa'o i le va o le Tausaga 1 ma le 8, (po'o le 1 ma le 13).

  7. O a'oga fa'alesoifua maloloina fa'aitulagi e mo tamaiti a'oga e iai fa'afitauli tuga fa'alesoifua maloloina po'o i latou fo'i o lo'o manuia mai se ma'i.

  8. O aʻoga faʻapitoa e mo tamaiti aʻoga e iai manaʻoga faʻapitoa poʻo taleni ona o mataupu tau aʻoaʻoga poʻo aʻoaʻiga.

 

Ole a'oga ile fale ole filifiliga lea mo matua e manana'o e fa'afoeina a'oa'oga a latou fanau, ma a'oa'oina i latou ile fale mo sina taimi.

Sitaili Fa'aa'oa'oga ma Philosophy

Le Sone System

I Niu Sila, ua vaevaeina fale i "sone a'oga" e fa'atatau i nofoaga fa'afanua. I lalo o le sone system, o i latou e nonofo latalata ane i se a'oga faapitoa e fa'amaonia le "vacancy" i lea a'oga, o lona uiga e iai lava se avanoa mo latou pe a talosaga e lesitala. O aiga e fia ave a latou fanau i se aoga i fafo atu o le latou sone aoga e mafai lava ona faia, ae e tatau lava ona talosaga i le aoga, ma e leai se faʻamaoniga faaletulafono o le a maua se avanoa. O tamaiti a'oga e fia su'esu'e i le gagana Maori e mafai, i nisi tulaga, ona mafai ona 'auai i se fa'alapotopotoga "co-educational", lea e le itiiti ifo i le 51% o le taimi a'oa'oga o lo'o i Te Reo Māori (le gagana Māori).

Komiti Faafoe

O le pulega o aoga taitasi e vaavaaia e se Komiti Faafoe, e aofia ai sui filifilia o le lotoifale o loo i ai le fiafia faapitoa i le aoga, po o aoaoga lautele. O i latou nei e filifilia e le afioaga, ma filifilia e matua ma leoleo faaletulafono o tamaiti o loʻo aʻoga i le aʻoga. O le Komiti Fa'afoe o lo'o aofia ai nisi o tofiga, o le pito sili ona sinia o le Nofoa o le Komiti Fa'atonu. O lea tagata ua molia i le taitaia o fonotaga a le Komiti Faafoe ma fai ma sui o le Komiti Faafoe i luma o le atunuu. O le Taitaifono e lagolagoina e le Teutupe, Failautusi, ma isi Sui Usufono, e fono uma i masina taitasi ma le Pule Aoga, atoa ai ma soo se faiaoga ma sui o fanau aoga e iai a latou pisinisi e aumai i luma o le Komiti Faafoe. I le avea ai o se pulega a le Malo, e iai le pule a le Komiti Fa'afoe e fa'a faigaluega ma fa'amu ai a'oga a'oga. E mafai e matua ma tausi tulafono o tamaiti o lo'o a'oga i le a'oga e mafai ona tusi atu i le Komiti Fa'atonu i so'o se taimi e fa'ailoa ai ni atugaluga i so'o se fa'afitauli po'o ni atugaluga.

O le Matagaluega o A’oga e fa’atatau i a’oa’oga e fa’atatau i mana’oga o le tamaititi i totonu o lona aiga. I le avea ai ma matua (po'o se tausi tulafono) o se tamaititi ua matua, e le mana'omia lou auai i totonu o le lotoa o le a'oga, ae e fa'afeiloa'i oe e fa'atulaga ni taimi fa'atasi ma so'o se faia'oga po'o se fa'atonuga tau pulega, e aofia ai ma le Pule A'oga, pe a e mana'o e talanoaina so'o se mea. O fesili, atugaluga ma fautuaga e taatele, ma o le tele o aʻoga e faʻatulagaina fonotaga masani i le va o faiaoga ma matua e fai ma auala e faʻasalalau ai aiga i le alualu i luma o tamaiti aoga.

 

E fa'amalosia fo'i tamaiti e tulituliloa mea e fiafia i ai i tua atu o mea e na'o le natura fa'aa'oa'oga, ma le tele o a'oga e ofoina atu le tele o galuega fa'aopoopo (e masani lava i aoauli po'o afiafi, pe a uma vasega). E masani ona fa'atulaga e a'oga taumafaiga a latou lava sailiga tupe (e pei o se "fa'afiafiaga a le a'oga" po'o le "fa'aaliga a le a'oga") e fa'ailoa mai ai fa'amanuiaga ma avanoa e ono aumaia e nei gaioiga. E masani ona fa'alagolago a'oga i le lagolago tuusa'o mai aiga o latou tino a'oga, ina ia fa'atumauina nisi o a latou polokalame. Ae ui i lea, e le faʻamalosia le tuʻuina atu o soʻo se mea i nei taumafaiga suʻesuʻe, ma o le sailiga tupe faʻapitoa e le taumafai e faʻaoso tagata e foaʻi atu i luga atu o se tulaga latou te fiafia ai.

 

E ui e sa'oloto le auai i a'oga a le malo i Niu Sila, ae e eseese tupe fa'aalu i tausaga ta'itasi e talosagaina ai aiga e totogi. O loʻo aoteleina i se faʻamatalaga, lea e tatau ona aofia ai:

  • (fuafua) foai

  • tupe alu mana'omia,

  • pili mo su'esu'ega/malaga a'oga,

  • so'o se pili mo gaioiga fa'aopoopo,

  • meafaitino su'esu'e (fa'ata'ita'iga peni, penitala, penivali, solo, tusi tusi, tusi fa'amalositino, ma isi)

favicon _edited.png
favicon .png
bottom of page